Xây dựng phương pháp tính trọng số để xác định chỉ số dễ bị tổn thương lũ lụt lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn

                                 
Tp chí Khoa hc HQGHN: Khoa hc Tnhiên và Công ngh, Tp 31, S1S (2015) 93-102  
Xây dng phưꢇng pháp tính trng sꢆ ꢈꢉ xác ꢈꢊnh chsdbꢊ  
tn thưꢇng llt lưu vc sông Vu Gia - Thu Bn  
Cn Thu Vn1,*, Nguyn Thanh Sn2  
1Trꢀꢁng ꢂꢃi hc Tài nguyên và Môi trꢀꢁng TP.HCM, 236B, Lê Vn S, P1, Q. Tân Bình, TP.HCM  
2Khoa Khí tꢀꢇng Thy vn và Hi dꢀơng hc, Trꢀꢁng ꢂꢃi hc Khoa hc Tnhiên, HQGHN,  
334 Nguyn Trãi, Hà Ni, Vit Nam  
Nhn ngày 08 tháng 12 nm 2014  
ꢓꢔꢋnh sa ngày 17 tháng 12 nm 2014; Chp nhn ꢈꢒng ꢖꢗꢘy 05ꢙꢚꢔꢛng 01 nm 2015  
Tóm tt: Các công thc ꢈưꢝc sdng ꢈꢉ tính toán các thành phn, tiêu chí và chsdbtn  
thưꢇng tng hp trong [1-3] là phép cng tuyn tính (tng các thành phn nhân vi trng sca  
nó). ꢂꢟ chính xác ca các thành phn, tiêu chí và chsdbtn thưꢇng tng hp không chphꢏ  
thuc vào ꢈꢟ chính xác ca giá trbin mà còn phthuc nhiu vào giá trtrng sca nó. Vì th,  
la chn và áp dng phưꢇng pháp tính trng sphù hp slàm tng ꢈꢟ chính xác chsdbtn  
thưꢇng llt. Nghiên cu này stính toán theo các phưꢇng pháp tính trng skhác nhau, tꢥ ꢈó so  
sánh và la chn phưꢇng pháp phù hp ꢈꢉ ꢈánh giá tính dbtn thưꢇng do llt trên lưu vc  
sông Vu Gia-Thu Bn.  
Tkhóa: Dbtn thưꢇng, Llt, Vu Gia-Thu Bn.  
1. Mꢁ ꢂꢃu∗  
áp dng vào thc tvà là công chu hiu hꢬ  
trtrong công tác qun lý, quy hoch và gim  
Thiên tai nói chung và llt nói riêng ã,  
ang và slà nhng mi nguy hi rt ln ꢈꢆi  
vi ꢈꢧi sng, kinh t, xã hi ca ngưꢧi dân sng  
nhng trin sông. Ngày nay, trong bi cnh  
bin ꢈꢍi khí hu toàn cu thì llt xy ra ngày  
càng nhiu vtn xut xut hin, càng mnh mꢤ  
vquy mô và ꢈꢟ ln và ꢈꢪc bit di chng mà lꢎ  
lt ꢈꢉ li là vô cùng khc lit. Các bin pháp  
qun lý lln, quy hoch phòng tránh và gim  
nhthiên tai llt ang ꢈưꢝc chú trng nghiên  
cu. Trong ó hưꢡng nghiên cu ánh giá tính  
dbtn thưꢇng do llt ã cho thy khnng  
nhthiên tai llt.  
ánh giá tính dbtn thưꢇng do llt trên  
lưu vc sông có thsdng phưꢇng pháp như  
chng xp bn ꢈꢐ, suy lun mhay xác ꢈꢊnh bꢟ  
chs. Mi mt khu vc nht ꢈꢊnh ꢈꢣu có mt  
giá trdbtn thưꢇng, có thsdng ꢈꢉ phân  
tích, ánh giá và so sánh vi các khu vc khác  
slà cshtrcho vic ra quyt ꢈꢊnh hiu  
qu. Vn ꢈꢣ gp phi khi ánh giá tính dbtn  
thưꢇng bng bchslà tính trng scho các  
tiêu chí như thnào?. Có nhiu phưꢇng pháp  
tính trng sꢆ ꢈưꢝc ꢈꢣ xut và áp dng hin nay,  
mi phưꢇng pháp tính ꢈꢣu có nhng ưu, nhưꢝc  
im nht ꢈꢊnh. Trên csphân tích ꢈꢪc trưng  
các phưꢇng pháp, khnng ng dng vào thc  
_______  
Tác giliên h. T: 84-983738347  
E-mail: canthuvantrh@gmail.com  
93  
C.T. Vn, N.T. Sơn / Tp chí Khoa hc HQGHN: Khoa hc Tnhiên và Công ngh, Tp 31, S1S (2015) 93-102  
94  
tnghiên cu và ánh giá kt quáp dng thꢕ  
- ꢂꢟ phi nhim (E) là bn cht và mc ꢈꢟ  
ca hthng tip xúc vi nguy cllt thꢉ  
hin loi ꢈꢑt sdng trên bmt lưu vc  
(hin trng sdng ꢓꢖt).  
nghim sla chn ꢈưꢝc phưꢇng pháp phù hp  
nht áp ng yêu cu trong tính toán, ánh giá  
tính dbtn thưꢇng trên lưu vc nghiên cu.  
Trong [1-3] ã cho thy khnng áp dng  
phưꢇng pháp phân tích hthng phân cp  
(AHP) và phưꢇng pháp Iyengar-Sudarshan ꢈꢉ  
tính trng scho các thành phn, tiêu chí khi  
xác ꢈꢊnh chsdbtn thưꢇng do llt cho  
mt sꢆ ꢈꢊa phưꢇng thuc hlưu lưu vc sông  
Vu Gia-Thu Bn. Nghiên cu này sxác ꢈꢊnh  
chsdbtn thưꢇng do llt trên toàn lưu  
vc sông Vu Gia - Thu Bn theo 3 cách: (1)  
phưꢇng pháp AHP; (2) phưꢇng pháp Iyengar-  
Sudarshan và (3) kt hp c2 phưꢇng pháp  
trên. Tꢥ ꢈó la chn phưꢇng pháp phù hp nht  
phc vtính toán ánh giá tính dbtn thưꢇng  
llt trên lưu vc nghiên cu.  
- Tính nhy (S) mô tcác iu kin môi  
trưꢧng ca con ngưꢧi có thlàm trm trng  
thêm mc ꢈꢟ nguy him, ci thin nhng mi  
nguy him hoc gây ra mt tác ꢈꢟng nào ó.  
Gm 4 thành phn: nhân khu, sinh k, kt cu  
htng và môi trꢀꢁng [1-3]  
- Khnng chng chu (A) là khnng thc  
hin các bin pháp thích ng nhm ngn chn  
các tác ꢈꢟng tim nng. Gm 4 thành phn:  
iu kin chng l, kinh nghim chng l, shꢛ  
trvà khnng phc hi [1-3].  
3. Cơ sphꢄơng pháp tính trng sꢍ  
3.1. Phꢀơng pháp Phân tích hthng phân cp  
(AHP)- (Analytic Hierarchy Process)  
2. Cơ sphꢄơng pháp ánh giá tính dbꢆ  
tn thꢄơng do llt trên lu vc sông Vu  
Gia-Thu Bn  
AHP ꢈưꢝc ꢈꢣ xut bi Thomas L.Saaty  
trong nhng nm 1970 và ã ꢈưꢝc mrng, bꢍ  
sung cho ꢈꢠn nay. Phưꢇng pháp AHP ã ꢈưꢝc  
áp dng rng rãi cho nhiu lnh vc như Khoa  
hc tnhiên, kinh t, xã hi, y t… Nó ꢈưꢝc  
coi như mt phưꢇng pháp mnh mvà linh hot  
cho vic phân tích quyt ꢈꢊnh vi nhiu tiêu chí  
(Saaty 1980); khoa hc và nghthut ca vic  
ra quyt ꢈꢊnh nhưng là mt phưꢇng pháp trc  
quan và tưꢇng ꢈꢆi ddàng ꢈꢉ xây dng và phân  
tích quyt ꢈꢊnh (Harker 1989); mt công ccho  
phép nhìn thy rõ ràng các tiêu chí thm ꢈꢊnh và  
cng là mt phưꢇng pháp quyt ꢈꢊnh nhiu  
thuc tính, trong ó ꢈꢣ cp ꢈꢠn mt kthut  
ꢈꢊnh lưꢝng (DeSteiguer et al. 2003).[1,4]  
Hưꢡng tip cn; ꢈꢊnh ngha; xây dng và  
phát trin bphiu iu tra, phưꢇng pháp thu  
thp phiu iu tra, xlý bphiu; chun hóa  
dliu; phưꢇng pháp tính và ánh giá tính dbꢊ  
tn thưꢇng do llt trên lưu vc sông Vu Gia-  
Thu Bn ã ꢈưꢝc trình bày chi tit trong [1-3].  
Các tiêu chí ꢈưꢝc la chn phc vtính  
toán chsdbtn thưꢇng do lcho lưu vc  
sông Vu Gia - Thu Bn ꢈưꢝc thit lp theo bn  
tiêu chí: nguy cơ llt, ꢓꢌ phơi nhim, tính  
nhy và khnng chng chu:  
- Nguy cllt (H) ꢈưꢝc hiu như là mi  
e da trc tip, bao hàm tính cht, mc ꢈꢟ và  
quy mô ca llt bao gm các ꢈꢪc trưng: ꢓꢌ  
sâu ngp lt, thi gian ngp lt và vn tc dòng  
chy l.  
Hsca ma trn ꢈưꢝc tính tꢥ ꢈim ca  
vic so sánh cp ca các thành phn, các giá trꢊ  
chs, và các loi chtiêu thông qua các ý kin  
chuyên gia. Sau ó, các trng sliên quan ꢈꢠn  
C.T. Vn, N.T. Sơn / Tp chí Khoa hc HQGHN: Khoa hc Tnhiên và Công ngh, Tp 31, S1S (2015) 93-102  
95  
Bng 1. Bng quan hchsRI do Saaty ꢈꢣ xut  
các thành phn ꢈưꢝc tính tmt xlý toán hc  
ca ma trn bng cách sdng thut toán AHP.  
Trng smong mun ꢈưꢝc tính thông qua  
vector ưu tiên ca ma trn, mà ꢈưꢝc thc hin  
bng cách tng ma trn A vi bưꢡc k tng dn.  
Sgia tng k ca ma trn A ꢈưꢝc lp cho ꢈꢠn  
khi skhác bit vtrng sca vector ưu tiên  
vector ꢈꢆi vi hai ln lp li cui cùng là nhꢱ  
hn sai scho phép là 0,00001. Trong mi ln  
lp, các trng sluôn ꢈưꢝc chun hóa ꢈꢉ tng  
các thành phn bng 1. Cui cùng, giá trꢊ ꢈꢪc  
trưng ti a (kmax) ca ma trn A ꢈưꢝc xác  
ꢈꢊnh. Các yu tꢆ ưu tiên ꢈưꢝc kim tra tính nht  
quán thông qua tlnht quán (CR), ó là tsꢆ  
ca chskhông thng nht ngu nhiên (RI) ꢈꢉ  
chsnht quán (CI). CR dưꢡi 0,1 thưꢧng ꢈưꢝc  
coi là chp nhn ꢈưꢝc nhưng giá trcao hn yêu  
cu xem xét li vì chúng là rt không phù hp  
(Saaty 1980; Harker 1987; Harker 1989;. Trn  
và cng s2003). Các hsCI ꢈưꢝc tng hp  
tkmax và bc ca các ma trn (n). RI là mt  
hàm sca n trong các mi quan hdo Saaty  
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10  
N
0.00 0.00 0.058 0.90 1.12 1.24 1.32 1.45 1.49 1.51  
RI  
Hsλmax ꢈưꢝc tính theo công thc  
n
j=1aij .wj  
λmax  
=
w
1
Chsnht quán (Consistency index)  
λmax n  
CI =  
n 1  
Tlnht quán (Consistency Ratio)  
CI  
CR =  
RI  
Nu tlnht quán CR < 10% thì các trng  
sca các tham sva tính ꢈꢀt yêu cu.  
ꢂꢉ có thꢉ ꢈánh giá squan trng ca mt  
phn tvi 1 phn tkhác, ta cn mt mc  
thang o ꢈꢉ chsquan trng hay mc ꢈꢟ vưꢝt  
tri ca mt phn tvi 1 phn tkhác qua các  
tiêu chun hay tính cht. [1, 4] Vì vy ngưꢧi ta  
ꢈưa ra bng các mc quan trng như sau (bng 2):  
(1980) như sau (bng 1) [1, 4]  
.
Bng 2. Bng xp hng các mc ꢈꢟ so sánh cp trong thut toán AHP  
Mc quan trng  
Quan trng như nhau  
Quan trng như nhau cho ꢈꢠn va phi  
Giá trsꢆ  
Gii thích  
1
Hai hot ꢈꢟng có óng góp ngang nhau  
2
3
4
5
6
7
8
9
Quan trng va phi  
Quan trng va phi ꢈꢠn hi quan trng hn  
Kinh nghim và sphán quyt có sꢃ ưu tiên  
va phi cho mt hot ꢈꢟng  
Hi quan trng hn  
Hi quan trng ꢈꢠn rt quan trng  
Kinh nghim và sphán quyt có sꢃ ưu tiên  
mnh cho mt hot ꢈꢟng  
Rt quan trng  
Rt quan trng ꢈꢠn vô cùng quan trng  
Mt hot ꢈꢟng rt quan trng  
Vô cùng quan trng  
ꢂưꢝc ưu tiên mc cao nht có thꢉ  
Ví d, nu mt phn tA quan trng hn  
phn tB và ꢈưꢝc ánh giá mc 9 , khi ó B rt  
ít quan trng vi A và có giá trlà 1/9. Bn cht  
toán hc ca AHP chính là vic cu trúc mt  
ma trn biu din mi liên kt ca các giá trca  
tp phn t. Ma trn htrrt cht chcho vic  
tính toán các giá tr. ng vi mi phn tcha ta  
thit lp mt ma trn cho các sso sánh ca  
nhng phn tcon ca nó.  
C.T. Vn, N.T. Sơn / Tp chí Khoa hc HQGHN: Khoa hc Tnhiên và Công ngh, Tp 31, S1S (2015) 93-102  
96  
3.2. Phꢀơng pháp Iyengar-Sudarshan  
lnghch vi phưꢇng sai ca chtiêu dbtn  
thưꢇng, trng swj, c là hng schun hóa.  
Phưꢇng pháp bình quân ꢈꢇn gin thì coi các  
chscó mc ꢈꢟ quan trng là ngang nhau là  
không tht chính xác, iu này chưa phn ánh  
ht tính cht kt cu xã hi ca các thành phn  
trưꢡc him ha llt. ꢂꢉ tính trng skhông  
ꢈꢣu, giá trtrng sphthuc vào sphân  
bgiá trca các bin thành phn, phưꢇng  
pháp ꢈưꢝc Iyengar và Sudarshan ꢈꢣ xut  
nm 1982 [5].  
Sla chn các trng stheo cách này sꢤ  
ꢈꢩm bo rng sthay ꢈꢍi ln trong bt kmt  
chtiêu nào skhông chi phi quá mc sꢃ ꢈóng  
góp ca các chtiêu còn li ca các chsvà  
gây sai sót khi so sánh gia khu vc. Chsdꢌ  
btn thưꢇng vì vy ꢈưꢝc tính toán snm  
trong phm vi t0-1, vi giá tr= 1 chstn  
thưꢇng là ln nht còn li vi giá tr= 0 chsꢆ  
tn thưꢇng là không bꢊ ꢩnh hưꢨng.  
Giscó M vùng, K chtiêu dbtn  
thưꢇng và xij (i = 1,M; j=1,K) là các giá trꢊ  
chun hóa. Mc ꢈꢟ hoc mt giai on phát  
4. Kt quáp dng tính chsdbtn  
thꢄơng llt trên lu vc sông Vu Gia-  
Thu Bn  
trin ca vùng thi,  
tng tuyn tính sau:  
ꢈưꢝc xác ꢈꢊnh theo  
yi  
4.1. Tính trng stheo phꢀơng pháp AHP  
ꢂꢉ áp dng theo phưꢇng pháp AHP, vic  
cn thit là phi xác ꢈꢊnh hstưꢇng quan cp  
gia các bin vi nhau tng ôi mt trong 1  
thành phn, gia các thành phn vi nhau trong  
mt tiêu chí và gia các tiêu chí trong chsdꢌ  
btn thưꢇng tng hp. Các hsnày ꢈưꢝc xác  
ꢈꢊnh bng tham kho ý kin chuyên gia, nhà  
qun lý và cngưꢧi dân. Sau khi thu thp, xlý  
và tính toán, trng sca các yu tꢆ ꢈưꢝc trình  
bày trong bng 3:  
ꢨ ꢈây (0 < w < 1 và tng Σwj = 1) là nhng  
trng s. Theo phưꢇng pháp ca Iyengar và  
Sudarshan các trng snày ꢈưꢝc giꢩ ꢈꢊnh là tꢲ  
Tiêu chí/  
Trng sꢆ  
thành phn  
Trng sꢆ  
Bin  
Thành phn  
Bin  
trng sꢆ  
ꢂꢟ sâu ngp  
0.540  
0.163  
0.297  
1.000  
Nguy cllt  
Thi gian ngp  
Vn tc dòng chy lꢎ  
0.330  
ꢂꢟ phi nhim Hin trng sdng ꢈꢑt  
0.102  
Tính nhy  
Dân sinh  
0.425  
Tng sdân  
0.070  
0.147  
0.432  
0.199  
0.072  
0.080  
0.434  
Dân tc thiu sꢆ  
Dân có nguy cngp  
Hnghèo  
Mt ꢈꢟ dân sꢆ  
TlNam/Nꢦ  
C.T. Vn, N.T. Sơn / Tp chí Khoa hc HQGHN: Khoa hc Tnhiên và Công ngh, Tp 31, S1S (2015) 93-102  
97  
Tiêu chí/  
Trng sꢆ  
thành phn  
Trng sꢆ  
Bin  
Thành phn  
Sinh kꢠ  
Bin  
trng sꢆ  
0.426  
0.092  
0.058  
Nghchính  
0.115  
0.148  
0.331  
0.193  
0.070  
0.036  
0.052  
0.055  
0.188  
0.101  
0.409  
0.055  
0.070  
0.085  
0.049  
0.042  
0.057  
0.121  
0.523  
0.299  
0.143  
0.286  
0.571  
0.230  
0.122  
0.648  
0.230  
0.648  
Kinh tgia ình  
Thu nhp bình quân  
Thu nhp chính tnghꢣ  
Din tích trng trt  
Svt nuôi  
Tlngành nghꢣ  
Tltht nghip  
Kt cu htng-y tꢠ  
Loi hình nhà ꢨ  
Bn tin dbáo  
Hthng công trình phòng lꢎ  
Hthng thông tin liên lc  
Hthng giao thông  
Công trình công cng  
Dch vy tꢠ  
Tly bác sꢮ ꢈꢊa phưꢇng  
Hin trng rng  
Môi trưꢧng  
Cht lưꢝng môi trưꢧng  
Dch bnh  
Nưꢡc sinh hot  
iu kin chng lꢎ  
Kinh nghim chng lꢎ  
Shtrꢝ  
0.492  
0.306  
0.125  
0.078  
Mc ꢈꢟ chun bLTTP  
Mc ꢈꢟ chun bphưꢇng tin  
Khnng chng lca phưꢇng tin  
ã tri qua nhiu trn lꢎ  
Có thlưꢧng trưꢡc ꢈưꢝc thit hi  
Bit các bin pháp phòng tránh lꢎ  
Tp hun phòng chng lꢎ  
Giúp ꢈꢶ ln nhau ca ngưꢧi dân  
Khnng chng  
chu  
0.135  
Sgiúp sc ca chính quyn trong l0.122  
Khnng tphc hi  
Khc phc vsinh hot  
Khc phc vsn xut  
Khc phc vmôi trưꢧng  
Khc phc ca chính quyn  
0.477  
0.297  
0.140  
0.087  
4.2. Tính trng stheo phꢀơng pháp Iyengar-  
Sudarshan  
phi nhim), tbphiu iu tra, niên giám  
thng kê các huyn nm 2012 (tính nhy và khꢩ  
nng chng chu), các bin này ꢈưꢝc xlý, tính  
toán và chun hóa trưꢡc khi tính trng s(trình  
bày chi tit trong [2, 3]).  
Giá trcác bin ꢈưꢝc tính tmô hình (nguy  
cllt), tbn ꢈꢐ sdng ꢈꢑt nm 2010 (ꢈꢟ  
C.T. Vn, N.T. Sơn / Tp chí Khoa hc HQGHN: Khoa hc Tnhiên và Công ngh, Tp 31, S1S (2015) 93-102  
98  
s
Tiêu chí/  
trng sꢆ  
Trng sꢆ  
thành phn  
Trng sꢆ  
Bin  
Thành phn  
Bin  
ꢂꢟ sâu ngp  
0.310  
0.407  
0.283  
1.000  
Nguy clꢎ  
lt  
0.069  
Thi gian ngp  
Vn tc dòng chy lꢎ  
Hin trng sdng ꢈꢑt  
ꢂꢟ phi  
nhim 0.065  
Dân sinh  
0.393  
0.317  
Tng sdân  
0.079  
0.087  
0.072  
0.078  
0.537  
0.147  
0.190  
0.250  
0.123  
0.138  
0.080  
0.085  
0.100  
0.124  
0.184  
0.147  
0.253  
0.091  
0.065  
0.067  
0.103  
0.092  
0.179  
0.239  
0.349  
0.233  
0.294  
0.343  
0.363  
0.440  
0.209  
0.351  
0.319  
Dân tc thiu sꢆ  
Dân có nguy cngp  
Hnghèo  
Mt ꢈꢟ dân sꢆ  
TlNam/Nꢦ  
Sinh kꢠ  
Nghchính  
Kinh tgia ình  
Thu nhp bình quân  
Thu nhp chính tnghꢣ  
Din tích trng trt  
Svt nuôi  
Tlngành nghꢣ  
Tltht nghip  
Kt cu htng-y tꢠ  
0.154  
Loi hình nhà ꢨ  
Tính nhy  
0.425  
Bn tin dbáo  
Hthng công trình phòng lꢎ  
Hthng thông tin liên lc  
Hthng giao thông  
Công trình công cng  
Dch vy tꢠ  
Tly bác sꢮ ꢈꢊa phưꢇng  
Hin trng rng  
Môi trưꢧng  
0.135  
Cht lưꢝng môi trưꢧng  
Dch bnh  
Nưꢡc sinh hot  
Khnng  
chng chu  
0.441  
iu kin chng lꢎ  
Kinh nghim chng lꢎ  
Shtrꢝ  
0.384  
0.311  
0.182  
Mc ꢈꢟ chun bLTTP  
Mc ꢈꢟ chun bphưꢇng tin  
Khnng chng lca phưꢇng tin  
ã tri qua nhiu trn lꢎ  
Có thlưꢧng trưꢡc ꢈưꢝc thit hi  
Bit các bin pháp phòng tránh lꢎ  
Tp hun phòng chng lꢎ  
C.T. Vn, N.T. Sơn / Tp chí Khoa hc HQGHN: Khoa hc Tnhiên và Công ngh, Tp 31, S1S (2015) 93-102  
99  
Tiêu chí/  
trng sꢆ  
Trng sꢆ  
thành phn  
Trng sꢆ  
Bin  
Thành phn  
Bin  
Giúp ꢈꢶ ln nhau ca ngưꢧi dân  
0.351  
Sgiúp sc ca chính quyn trong l0.329  
Khnng tphc hi  
0.123  
Khc phc vsinh hot  
Khc phc vsn xut  
Khc phc vmôi trưꢧng  
Khc phc ca chính quyn  
0.162  
0.182  
0.343  
0.312  
4.3. Kt qutính chsdbtn thꢀơng llt  
ꢈꢊnh ꢈưꢝc bchscho ꢈꢇn vcp xã (207 xã)  
trên toàn lưu vc. Giá trꢊ ꢈưꢝc minh ha trong  
bng 3.  
Sau khi các trng sꢆ ꢈưꢝc xác ꢈꢊnh, áp dng  
công thc tính chsdbtn thưꢇng [3] xác  
Bng 3. Minh ha chsdbtn thưꢇng cho Hi An theo 2 phưꢇng pháp tính trng sꢆ  
Chsdbtn thưꢇng Chsdbtn thưꢇng  
Stt Xã/Phưꢧng  
Stt Xã/Phưꢧng  
AHP  
0.36  
0.36  
0.39  
0.39  
0.38  
Iyengar  
0.33  
AHP  
0.40  
0.39  
0.29  
0.34  
0.40  
Iyengar  
0.33  
1
2
3
4
5
Cm An  
6
7
8
9
Minh An  
Sn Phong  
Tân An  
Cm Châu  
CmKim  
CmNam  
CmThanh  
0.34  
0.36  
0.33  
0.32  
0.35  
0.34  
CmHà  
0.32  
0.35  
10 Thanh Hà  
Bchsdbtn thưꢇng llt ã tính trên  
toàn lưu vc Vu Gia-Thu Bn ꢈưꢝc so sánh vi  
giá trthit hi do l(ã thu thp tphiu iu  
tra dành cho chính quyn xã) nhm kim ꢈꢊnh  
ꢈꢟ tin cy ca chscho tng phưꢇng pháp.  
Kt quꢩ ꢈưc thhin trong hình (1 a,b).  
Hình 1. So sánh tưꢇng quan gia chsdbtn thưꢇng vi thit hi thc ttrên lưu vc sông Vu Gia-Thu Bn  
theo 2 cách tính trng s: (a) tính trng stheo Iyengar, (b) tính trng stheo AHP.  
C.T. Vn, N.T. Sơn / Tp chí Khoa hc HQGHN: Khoa hc Tnhiên và Công ngh, Tp 31, S1S (2015) 93-102  
100  
Tkt qutính trng s, bchsvà kim  
ꢈꢊnh theo tng phưꢇng pháp cho thy:  
- ꢂꢆi vi tiêu chí nguy cllt có 3 bin là  
rt rõ ràng và mang tính ꢈꢊnh lưꢝng sáp dng  
phưꢇng pháp tính trng stheo AHP;  
- Áp dng theo cách tính trng sIyengar-  
Sudarshan: ꢈꢇn gin, khách quan và rt thun  
tin cho vic tính trng scho nhiu bin, nhiu  
thành phn trong 1 tiêu chí. Tuy nhiên, kt quꢩ  
kim ꢈꢊnh ꢈꢟ tin cy ca bchsthì mc  
trung bình (chưa ꢈꢀt yêu cu). Phưꢇng pháp  
tính trng snày có hn chlà phthuc vào  
sphân bca giá trcác bin-ngha là nu  
bin nào có sdao ꢈꢟng trong phm vi hp thì  
trng scao hoc ngưꢝc li. Vì vy các bin có  
sdao ꢈꢟng tưꢇng ꢈꢐng thì áp dng sꢤ ꢈꢀt kt  
qutt.  
- ꢂꢆi vi tiêu chí tính nhy và khnng  
chng chu có nhiu bin, nhiu thành phn và  
có mc ꢈꢟ dao ꢈꢟng tưꢇng ꢈꢐng sáp dng  
phưꢇng pháp tính trng sIyengar-Sudarshan;  
- Tính chstng hp có 4 tiêu chí sáp  
dng phưꢇng pháp AHP.  
Kt quáp dng (Bng 4, Hình 2):  
Trng sca các tiêu chí là: wH = 0,330; wE  
= 0,102; wS = 0,434; wA = 0,135  
Bng 4. Minh ha chsdbtn thưꢇng cho Hi  
An kt hp 2 phưꢇng pháp tính trng sꢆ  
- Áp dng theo thut toán AHP: kt quꢩ  
kim ꢈꢊnh ꢈꢟ tin cy ca bchslà tt hn  
(chp nhn ꢈưꢝc). Tuy nhiên, áp dng phưꢇng  
pháp này rt khó khn trong vic xác ꢈꢊnh hsꢆ  
ma trn tưꢇng quan cp gia các bin, vic xây  
dng, thu thp và xlý phiu iu tra là rt  
công phu, mt thi gian và phthuc vào ꢈꢆi  
tưꢝng ꢈưꢝc hi. Phưꢇng pháp AHP chnên áp  
dng vi slưꢝng bin, thành phn trong tiêu  
chí là ít, các bin là rõ ràng mang tính ꢈꢊnh  
lưꢝng cao.  
STT  
1
Xã/Phưꢧng  
Cm An  
ChsVI  
0.410  
0.421  
0.410  
0.470  
0.473  
0.466  
0.394  
0.393  
0.354  
0.419  
2
Cm Châu  
CmKim  
CmNam  
CmThanh  
Minh An  
Sn Phong  
Tân An  
3
4
5
6
7
8
9
CmHà  
Vì vy, cn la chn, xác ꢈꢊnh phưꢇng pháp  
tính trng sphù hp vi mi thành phn, tiêu  
chí trong vic xây dng bchsdbtn  
thưꢇng do lꢎ ꢈꢉ ꢈꢩm bo ꢈꢢ ꢈꢟ tin cy ca bꢟ  
chs.  
10 Thanh Hà  
5. La chn phꢄơng pháp tính trng sphù  
hp xây dng bchsdbtn thꢄơng trên  
lu vc sông Vu Gia-Thu Bn  
Trên csphân tích, ánh giá kt quáp  
dng hai phưꢇng pháp tính trng sIyengar-  
Sudarshan và AHP và ưu nhưꢝc im ca hai  
phưꢇng pháp thy rng:  
Hình 2. Tưꢇng quan gia chsdbtn thưꢇng  
(trng stính kt hp 2 phưꢇng pháp) và thit hi  
thc ttrên LVS Thu Bn.  
C.T. Vn, N.T. Sơn / Tp chí Khoa hc HQGHN: Khoa hc Tnhiên và Công ngh, Tp 31, S1S (2015) 93-102  
101  
Tài liu tham kho  
Bchstính dbtn thưꢇng ã tính vi  
vic áp dng kt hp 2 cách tính trng scó  
quan htưꢇng quan vi giá trthit hi thc tꢠ  
ꢈꢩm bo (R2 = 0,83).  
[1] Nguyn Thanh Sn, Cn Thu Vn, "ꢓꢛc phưꢇng  
ꢸꢔꢛp ꢈꢛnh ꢗꢹꢛꢙꢚnh dꢌꢙꢻꢊꢙtn thưꢇng -ꢙꢼꢽlun ꢾꢘꢙ  
thc tin. Phn 3: Tính toán chsdbtn  
thưꢇng do lbng phưꢇng pháp trng s- Thꢕ  
nghim cho ꢈꢇn vcp xã vùng hlưu sông Thu  
Bn". Tp chí Khoa hc HQGHN: Khoa hc  
Tnhiên và Công ngh, Tp 30, Sꢆꢙ4S (2014) tr.  
150-158  
6. Kt lun  
ánh giá tính dbtn thưꢇng do llt  
theo phưꢇng pháp chsdbtn thưꢇng phân  
bꢆ ꢈꢠn ꢈꢇn vcp xã slà công chu ích  
trong công tác quy hoch, qun lý lln và  
gim thiu tác hi do llt gây ra trên lưu vc  
nghiên cu. ꢂꢉ có bchsdbtn thưꢇng ꢈꢢ  
ꢈꢟ tin cy, tưꢇng ꢈꢆi phù hp vi iu kin  
thc tꢠ ꢨ ꢈꢊa phưꢇng, trên csnghiên cu mt  
cskhoa hc và cách tính phù hp là cn  
thit.  
[2] Cn Thu Vn, Nguyn Thanh Sn, Trn Ngc  
Anh và Ngô Chí Tun: Xây dng chsdbꢊ  
tn thưꢇng llt sdng phưꢇng pháp phân tích  
hthng phân cp (AHP) - Thnghim cho vài  
ꢈꢇn vcp xã tnh Qung Nam thuc vùng hꢀ  
lưu sông Thu Bn.Tp chí Khí tưꢝng Thy  
vn s643, 2014, tr. 10 - 18  
.
[3] Cn Thu Vn, Nguyn Thanh Sn, Trn Ngc  
Anh, ꢂꢪng ình Khá, Các phưꢇng pháp ánh  
giá tính dꢌꢙbtn thưꢇng - Lý lun và thc tin.  
Phn 2: Áp dng thnghim tính toán chsdꢌ  
btn thưꢇng do lthuc lưu vc sông Lam-  
tnh NghAn. Tp chí khoa hc ꢂꢀi hc Quc  
gia Hà Ni. Khoa hc Tnhiên và Công  
nghTp 29, s2S, 2013 tr.223-232.  
Phưꢇng pháp tính chsdbtn thưꢇng có  
xét ꢈꢠn vai trò ca tng yu t, thành phn, tiêu  
chí trong chstng hp, òi hi áp dng cách  
tính trng sphi phù hp vclý lun và khꢩ  
nng áp dng trong thc t. Phưꢇng pháp tính  
chsdbtn thưꢇng do llt trên lưu vc  
sông Vu Gia – Thu Bn trên cskt hp tính  
trng sca các bin, thành phn và tiêu chí  
theo phưꢇng pháp AHP và Iyengar-Sudarshan  
ã cho thy kt qutưꢇng ꢈꢆi tt và khnng  
áp dng không quá khó khn.  
[4] Lê Hoàng Tú, Nguyn ThHng, Nguyn Duy  
Liêm, Nguyn Kim Li (2013), Phân vùng nguy  
cllt ti lưu vc sông Vu Gia, tnh Qung  
Nam bng ng dng công nghGIS và thut  
toán AHP. Tp chí Khoa hc HQGHN, Các  
Khoa hc Trái ꢈꢑt và Môi trưꢧng, Tp 29, S3  
2013 64-72.  
[5] Saaty, T.L. ‘Decision making with the analytic  
hierarchy process’, Int. J. Services, Sciences,  
Vol. 1, No. 1, 2008, pp.83–98.  
[6] Cn Thu Vn, Nguyn Thanh Sn, Ngô Chí  
Tun và Nguyn Xuân Tin: ánh giá nh  
hưꢨng ca sdng ꢈꢑt ꢈꢠn kt qutính toán chꢋ  
sdbtn thưꢇng do l– Áp dng tính cho  
huyn in Bàn tnh Qung Nam thuc hdu  
lưu vc sông Thu Bn.Tp chí Khí tưꢝng Thy  
vn s643, 2014, tr. 40 - 44  
Hstưꢇng quan gia chsdbtn  
thưꢇng (trng stính theo kt hp 2 phưꢇng  
pháp) ꢈꢀt 0,83 thhin mc ꢈꢟ tin cy và tưꢇng  
ꢈꢆi phù hp vi thc t.  
[7] Cn Thu Vn, Nguyn Thanh Sn- Các chsꢆ  
ánh giá tính dbtn thưꢇng llt và phưꢇng  
pháp tính toán. Tuyn tp ꢻꢛo ꢿꢛo Hi ꢚꢔꢩo  
Khoa ꢔꢁc Quc gia vkhí tưꢝng thy vn môi  
trưꢧng và bin ꢈꢍi khí hu ln thXVI - Tp  
II. Thy vn - Tài nguyên nưꢡc, Bin, Môi  
trưꢧng 27-29 tháng 6, Thành phHChí Minh,  
2013, tr. 203-211.  
Li cm ơn  
Bài báo này ꢈưꢝc thc hin vi shtrtꢥ  
ꢈꢣ tài BKH - 19. Nhóm tác gixin chân thành  
sgiúp ꢈꢶ quý báu ó.  
C.T. Vn, N.T. Sơn / Tp chí Khoa hc HQGHN: Khoa hc Tnhiên và Công ngh, Tp 31, S1S (2015) 93-102  
102  
Selection Method for Calculating Weights to Determine Flood  
Vulnerability Index in Vu Gia-Thu Bn Basin  
Cn Thu Vn1, Nguyn Thanh Sn2  
1Ho Chi Minh City University for Natural Resuorces and Environment,  
236B, Lê Vn S,ward 1, Tân Bình, Ho Chi Minh City  
2Faculty of Hydro-Meteorology & Oceanography, VNU University of Science,  
334 Nguyn Trãi, Thanh Xuân, Hanoi, Vietnam  
Abstract: The formula used to calculate the composition, criteria and flood vunnerability index in  
papers [1-3] is the linear summation (sum of the component multiplied by its weight). The accuracy of  
vunerability index depends not only on the precision of variable values, but also depends on variables  
weight values. Therefore, selecting and applying appropriate weighting calculation will increase the  
accuracy of the flood vulnerability index. This study considers and compare different methods, aiming to  
choose the appropriate method for assessing the vulnerability to flooding in the Vu Gia-Thu Bn basin.  
Keyword: Vulnerability, Flood, Vu Gia - Thu Bn.  
pdf 10 trang Mãnh Khiết 15/01/2024 540
Bạn đang xem tài liệu "Xây dựng phương pháp tính trọng số để xác định chỉ số dễ bị tổn thương lũ lụt lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên

File đính kèm:

  • pdfxay_dung_phuong_phap_tinh_trong_so_de_xac_dinh_chi_so_de_bi.pdf