Bài giảng Pháp luật đại cương - Bài 3: Nhà nước và Bộ máy nhà nước - Hà Minh Ninh
PHÁP LUẬT ĐẠI CƢƠNG
Dành cho sinh viên không chuyên ngành
Luật, khối ngành Khoa học Tự nhiên
Thạc sĩ: Hà Minh Ninh
Email: minhninh89@gmail.com
CHƢƠNG 2
Bài 3 Nhà nƣớc và Bộ máy nhà nƣớc
I. Khái niệm (Concept)
II. Hình thức nhà nƣớc (Forms of the State)
III. Bộ máy nhà nƣớc CHXHCN Việt Nam (Apparatus
of The Socialist Republic of Vietnam)
I. Khái niệm (Concepts)
1. Nhà nƣớc: là một hiện tƣợng của thượng tầng kiến
trúc pháp lý (legal superstructure), là một tổ chức đặc
biệt của quyền lực chính trị có phạm vi tác động rộng
lớn nhất, dựa trên cơ sở của quyền lực nhà nƣớc.
2. Kiểu nhà nƣớc: là tổng thể những đặc điểm cơ bản
của nhà nƣớc thể hiện bản chất giai cấp, vai trò xã hội,
những điều kiện phát sinh, tồn tại và phát triển của nhà
nƣớc trong một hình thái kinh tế - xã hội nhất định.
I. Khái niệm (Concepts)
3. Bộ máy nhà nƣớc: là hệ thống các cơ quan nhà nước
(legal superstructure) từ trung ƣơng xuống địa phƣơng đƣợc
tổ chức theo những nguyên tắc chung thống nhất, tạo thành
cơ chế đồng bộ để thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của
nhà nƣớc.
Kiểu nhà
Kiểu nhà
nƣớc chủ nô
Kiểu nhà
nƣớc tƣ sản
Kiểu nhà
nƣớc XHCN
nƣớc phong
kiến
Bộ máy nhà
nƣớc phong
kiến
Bộ máy nhà
nƣớc chủ nô
Bộ máy nhà
nƣớc tƣ sản
Bộ máy nhà
nƣớc XHCN
II. Hình thức nhà nƣớc (Forms of the State)
1. Khái niệm
2. Hình thức chính thể
3. Hình thức cấu trúc
4. Chế độ chính trị
II. Hình thức nhà nƣớc (Forms of the State)
1. Khái niệm: Hình thức nhà nƣớc đƣợc hiểu là cách thức tổ
chức quyền lực nhà nƣớc và những phƣơng pháp để thực
hiện quyền lực nhà nƣớc.
Cách thức tổ chức quyền
lực nhà nƣớc
lực nhà nƣớc
Phƣơng pháp thực hiện quyền
II. Hình thức nhà nƣớc (Forms of the State)
Hình
thức
chính
thể
Cách
thức tổ
chức
QLNN
Hình
thức cấu
trúc
II. Hình thức nhà nƣớc (Forms of the State)
Phƣơng
Chế độ chính
pháp thực
trị
hiện QLNN
II. Hình thức nhà nƣớc (Forms of the State)
2. Hình thức chính thể:
Hình thức chính thể là sự biểu hiện bề ngoài thành mô
hình, hình dáng của nhà nƣớc thông qua cách thức thành lập,
cơ cấu bên trong của việc tổ chức, vị trí, quyền hạn, trách
nhiệm, mối quan hệ giữa các cơ quan nhà nƣớc cấu tạo nên
nhà nƣớc và bản chất nguồn gốc của quyền lực nhà nƣớc.
Quyền lực
nhà nƣớc
thuộc về cơ
quan nào
Cách thành
lập cơ quan
nắm giữ
Mối quan hệ
giữa các cơ
quan nhà
nƣớc
QLNN
Hình thức
chính thể
của nhà
nƣớc
II. Hình thức nhà nƣớc (Forms of the State)
2. Hình thức chính thể:
Cộng
hòa Quý
tộc
Quân
chủ
tuyệt đối
Chính
thể
quân
chủ
Chính
thể cộng
hòa
Quân
chủ hạn
chế
Cộng
hòa Dân
chủ
II. Hình thức nhà nƣớc (Forms of the State)
2.1 Hình thức chính thể quân chủ:
Chính thể quân chủ (Monosarchy): có nguồn gốc từ
Hy lạp, đƣợc ghép từ hai từ “Monoss” và “archy” có
nghĩa là chính quyền, tức là chính quyền nằm trong tay
một ngƣời. Đây là mô hình tổ chức nhà nƣớc tiêu biểu
của xã hội chiếm hữu nô lệ và phong kiến.
Khái niệm: chính thể quân chủ là hình thức trong đó
quyền lực tối cao của nhà nƣớc tập trung toàn bộ hay
một phần trong tay ngƣời đứng đầu nhà nƣớc và đƣợc
chuyển giao theo nguyên tắc thừa kế (cha truyền con
nối)
II. Hình thức nhà nƣớc (Forms of the State)
2.1 Hình thức chính thể quân chủ:
QLNN tập
trung trong
tay 1 ngƣời
QLNN hình
thành bằng
con đƣờng
thừa kế
Quyền lực
mà nhà vua
có đƣợc là
suốt đời
Đặc điểm
của hình
thức chính
thể Quân
chủ
II. Hình thức nhà nƣớc (Forms of the State)
2.1 Hình thức chính thể quân chủ:
Quân chủ hạn chế
Quân chủ tuyệt đối
(quân chủ chuyên
chế)
(Quân chủ lập
hiến, Quân chủ đại
nghị)
Quyền lực của nhà vua
bị bạn chế, phải nhƣờng
quyền lực cho các thiết
Nhà vua là ngƣời đứng
đầu nhà nƣớc, có quyền
lực vô hạn, đặt ra pháp
luật, tổ chức bộ máy, bổ
nhiệm quan lại, xét xử.
Tồn tại chủ yếu trong nhà
nƣớc chủ nô và nhà nƣớc
phong kiến
Hình thức
chính thể
Quân chủ
chế
khác
(Nghị
viên/Quốc hội – do
nhân dân bầu ra). Hiến
pháp là văn bản thể hiện
sự tiếp nhƣờng quyền
lực của nhà vua cho
Chính phủ (Goverment)
II. Hình thức nhà nƣớc (Forms of the State)
Hình thức quân chủ đại nghị hiện nay trên thế giới
II. Hình thức nhà nƣớc (Forms of the State)
2.2 Hình thức chính thể cộng hòa:
Chính thể cộng hòa (Respublica est res populi): có
nghĩa là nhà nƣớc là công việc của nhân dân. Mô hình
tổ chức nhà nƣớc này xuất hiện từ thời cổ đại La Mã –
Hy Lạp.
Khái niệm: chính thể cộng hòa là hình thức chính thể
trong đó quyền lực tối cao của nhà nƣớc thuộc về một
cơ quan hoặc một số cơ quan nhà nƣớc đƣợc thành lập
bằng cách bầu cử và nắm giữ quyền lực trong một thời
gian nhất định đƣợc gọi là nhiệm kỳ
II. Hình thức nhà nƣớc (Forms of the State)
2.2 Hình thức chính thể cộng hòa:
QLNN tập trung
vào 1 cơ quan
hoặc một số cơ
quan nhà nƣớc
Cơ quan nhà nƣớc
Các cơ quan
QLNN hình thành
bằng con đƣờng
bầu cử
nắm giữ quyền lực
trong một thời
gian nhất định –
nhiệm kỳ
Đặc điểm
của hình
thức chính
thể Cộng
hòa
II. Hình thức nhà nƣớc (Forms of the State)
2.2 Hình thức chính thể cộng hòa:
Cộng hòa quý tộc
Cộng hòa dân chủ
Quyền tham gia bầu cử
để lập ra các cơ quan
quyền lực tối cao của
nhà nƣớc thuộc về tất cả
các tầng lớp nhân dân,
mang tính phổ thông.
Đƣợc chia thành các
chính thể: Cộng hòa
đại nghị; Cộng hòa
tổng thống; Cộng hòa
lƣỡng tính
Quyền tham gia bầu cử
để lập ra các cơ quan
quyền lực tối cao của nhà
nƣớc chỉ thuộc về tầng
lớp quý tộc. Xuất hiện ở
một số nhà nƣớc: Spactar
ở Hy lạp, chủ nô La Mã
Hình thức
chính thể Cộng
hòa
II. Hình thức nhà nƣớc (Forms of the State)
2.2 Hình thức chính thể cộng hòa:
Nguyên thủ quốc gia – Tổng
thống do dân trực tiếp bầu ra, có
vị trí, vai trò rất quan trọng.
Chính phủ không phải do Nghị
viện lập ra
Cộng hòa Tổng
thống
Cộng hòa Đại
nghị
Cộng hòa
Lƣỡng tính
Nghị viện là một thiết
chế quyền lực trung
tâm. Tổng thống do
Nghị viện bầu ra, chịu
trách nhiệm trƣớc nghị
viện
-Nghị viện do nhân dân bầu ra.
-Trung tâm bộ máy quyền lực là
Tổng thống, do dân bầu ra, có quyền
hạn rất lớn, kể cả giải tán Nghị viện,
thành lập Chính phủ.
-Chính phủ do Thủ tƣớng đứng đầu,
đặt dƣới sự lãnh đạo của Tổng thống,
chịu trách nhiệm trƣớc Tổng thống
và Nghị viện
Hình thức
chính thể
Cộng hòa
Dân chủ
II. Hình thức nhà nƣớc (Forms of the State)
Hình thức chính thể cộng hòa
CHLB Đức (từ 1949), Áo (từ 1955),
Cộng hòa Séc (từ 1993), Đông Timor
(1999), Hungary (1990), Ấn Độ
(1950), Italia (từ 1948), Ba Lan
(1990), Bồ Đào Nha (1976), Singapore
(1965), Thổ Nhĩ Kỳ (từ 1923), Cộng
hòa Nam Phi (từ 1961)…
Hoa Kỳ, Hàn Quốc, Uruguay,
Brazil, Afghanistan, Colombia,
Indonesia,
Iran,
Chile,
Paraguay, Venezuela, Mexico,
Nigeria, Philippines
Pháp, và Nga là điển hình
cho loại hình cộng hoà
lƣỡng tính
Hình thức chính thể nhà nƣớc trên thế giới hiện nay
Các chính thể trên thế giới tính tới tháng 05, 2010.
Cộng hòa tổng thống đầy đủ.
Cộng hòa tổng thống tồn tại chức vị tổng thống và thủ tƣớng.